در ادامه قسمت قبل مراحل نگارش یک مقاله علمی را مورد بررسی قرار می دهیم نوشتن مقاله مستلزم داشتن طرحی مدوَّن است. در گزارش یک تحقیق نه تنها باید ارزشهای محتوایی را مراعات کرد، بلکه باید از ساختار روشمندی نیز پیروی کرد. امروزه تحقیقات فراوانی انجام می‌شود، اما تنها بخش کوچکی از آنها در مقالات منتشر میگردد. یکی از دلایل آن، عدم مهارت محقق در تهیه و تدوین ساختاری مقاله علمی است.
ساختار مقاله و تهیه گزارش از یک پژوهش علمی، با توجه به روش به کار گرفته شده در پژوهش، متفاوت است. دانشمندان در یک تقسیم بندی کلی، روشهای استفاده شده در علوم را به دو دسته تقسیم میکنند. روشهای کمی که در آنها از دادههای کمّی در تحقیق استفاده می‌شود (تحقیقات میدانی) و روشهای کیفی که در آنها از دادههای کیفی (تحقیقات کتابخانهای) استفاده می‌شود.مراحل گزارش یک پژوهش (مقاله) با توجه به روش اتخاذ شده در تحقیق، با تفاوت هایی بیان میگردد.
به دلیل یکسان بودن هر دو روش در مراحل مقدماتی، و برای پرهیز از تکرار در اینجا مراحل مقدماتی را به صورت مجزا میآوریم.
1.3.مراحل مقدماتی گزارش پژوهشی
1.1.3.موضوع یا عنوان مقاله
عنوان، مفهوم اصلی مقاله را نشان میدهد و باید به طور خلاصه، مضمون اصلی پژوهش را نشان دهد. عنوان مقاله باید جذاب باشد، یعنی به گونهای انتخاب شود که نظر خوانندگان را که معمولاً ابتدا فهرست عناوین مندرج در یک مجله علمی را میخوانند به خود جلب نماید. همچنین عنوان باید کوتاه و گویا و تنها بیانگر متغیرهای اصلی پژوهش باشد. تعداد کلمات در عنوان را حداکثر دوازده واژه بیان کردهاند.
2.1.3. نام مؤلف یا مؤلفان و سازمان وابسته
بعد از عنوان پژوهش، نام مؤلف یا مؤلفان ذکر می‌شود و در سطر زیر آن، نام دانشگاه یا مؤسسه که هر یک از مؤلفان در آن مشغول به کارند، میآید. اگر پژوهش به وسیله دو یا چند نفر انجام بگیرد و همه آنها به یک دانشگاه یا مؤسسه وابسته باشند، نام مؤسسه یکبار، آن هم به دنبال نام مؤلفان ذکر می‌شود. اما اگر هر یک از مؤلفان به سازمان خاصی وابسته باشند، باید بعد از نام هر یک از آنان، بلافاصله نام مؤسسهای که به آن وابستهاند، ذکر شود. ترتیب قرار گرفتن نام مؤلفان به دنبال یکدیگر، معمولاً متناسب با میزان مشارکت آنان در انجام پژوهش است؛ اما اگر میزان مشارکت همه افراد در اجرای پژوهش یکسان باشد، اسامی آنان به ترتیب حروف الفبا در دنبال هم قرار میگیرد.
چکیده در حقیقت بخشی کامل، جامع و مستقل از اصل گزارش در نظر گرفته می‌شود و نباید پیش از انجام گزارش، پژوهش تهیه شود. طول چکیده برای مقاله، بستگی به روشهای خاص هر مجله دارد و معمولاً بین صد تا 150کلمه پیشنهاد شده است
3.1.3.چکیده
چکیده، خلاصه جامعی از محتوای یک گزارش پژوهشی است که همه مراحل و اجرای اصلی پژوهش را در خود دارد. هدفها، پرسشها، روشها، یافتهها و نتایج پژوهش، به اختصار، در چکیده آورده می‌شود. در متنِ چکیده باید از ذکر هرگونه توضیح اضافی خودداری شود. مطالب چکیده باید فقط به صورت گزارش (بدون ارزشیابی و نقد) از زبان خود پژوهشگر (نه نقل قول) به صورت فعل ماضی تهیه شود.
چکیده در حقیقت بخشی کامل، جامع و مستقل از اصل گزارش در نظر گرفته می‌شود و نباید پیش از انجام گزارش، پژوهش تهیه شود. طول چکیده برای مقاله، بستگی به روشهای خاص هر مجله دارد و معمولاً بین صد تا 150کلمه پیشنهاد شده است.
4.1.3.واژگان کلیدی
معمولاً در انتهای چکیده، واژگان کلیدی پژوهش را بیان میکنند تا به خواننده کمک کنند، پس از خواندن چکیده و آشنایی اجمالی با روند تحقیق، بفهمد چه مفاهیم و موضوعاتی در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. معمولاً با توجه به حجم و محتوای مقاله، پنج تا هفت واژه کلیدی در هر مقاله بیان می‌شود.
2.3. ساختار مقاله مبتنی بر پژوهش میدانی
روشها و اصول کلی ناظر بر گزارش فعالیت پژوهشی شاخههای علوم، تقریبا به طور خاصی به کار میروند که همگی متکی بر «روش علمی» است. انجمن روان شناسان (APA) به منظور تسهیل در امر انتقال روش نتایج پژوهش، الگوی استاندارد شدهای را در اختیار مؤلفان قرار داده تا در موقع تهیه گزارش پژوهشی خود، آن اصول را به کار گیرند و تقریبا همه مجلههای معتبر علوم انسانی در تهیه و تنظیم نوشتههای پژوهش خود از آنها پیروی میکنند. که در زیر به اختصار به مراحل آن اشاره میگردد.
1.2.3.مقدمه
هر مقاله علمی با یک مقدمه شروع می‌شود و آن، خلاصهای از فصل اول و دوم پایان نامهها و رسالههاست که به طور مختصر به بیان کلیات تحقیق و بررسی مختصری از پیشینه آن میپردازد؛ بنابراین در مقدمه مقاله مسئله تحقیق و ضرورت انجام آن و اهداف آن از نظر بنیادی و کاربردی به صورت مختصر بیان میگردد و سپس به بررسی سوابق پژوهشی که به طور مستقیم به موضوع تحقیق مرتبط است، پرداخته می‌شود. مقدمه باید یک منطق اساسی را در تحقیق بیان کند و به خواننده نشان دهد که چرا این تحقیق ادامه منطقی گزارشهای پیشین است. در این بخش پس از نتیجهگیری از پژوهشهای بررسی شده، محقق باید پرسشهای پژوهش خود را به صورت استفهامی بیان کرده و به تعریف متغیرهای تحقیق به صورت عملیاتی بپردازد. (هومن، 1378، ص 87).
2.2.3.روش
هدف اساسی از بیان روش آن است که به گونهای دقیق، چگونگی انجام پژوهش، گزارش گردد تا خواننده بتواند آن را تکرار نماید و همچنین درباره اعتبار نتایج داوری کند؛ بنابراین مؤلف باید همه مراحل اجرا، از جمله آزمودنیها، ابزارهای پژوهش، طرح پژوهش، روش اجرا و روش تحلیل دادهها را بیان کند.
الف) آزمودنیها: جامعه مورد مطالعه و ویژگیها و مشخصات آن از نظر تعداد، سن، جنسیت، میزان تحصیلات و... همچنین چگونگی انتخاب آنها و در صورت گروهبندی شدن تعداد گروهها و مقدار افراد هر گروه بیان می‌شود.
ب) ابزارها: ابزارهای آزمایش، مثل پرسشنامه، تست و... پس از آن بیان میگردد. چنانچه ابزار سنجش، یک وسیله مشهور و استاندارد شده باشد، اشاره به نام آن کافی است، اما اگر یک مقیاس خودساخته باشد، باید چگونگی طراحی و تهیه آن و شواهد مربوط به اعتبار و روایی بودن آن گزارش شود.
ج) طرح پژوهش: به نقشه کار پژوهشگر برای حل مسئله پژوهش، طرح گفته می‌شود. ابتدا متغیرهای مستقل، وابسته و تعدیل کننده و... بیان می‌شود، سپس طرحهای پژوهشی، مثل طرح تک آزمودنیِ پیشتست- پس تست، تحلیل واریانس عاملی و...، که در روش به کار گرفته شده، بیان میگردد. همچنین تکنیکهای کنترل متغیرهای نامربوط و ناخواسته، مانند تصادفی ساختن، همتاسازی و غیره مورد توجه قرار میگیرد.
د) شیوه اجرا: در این قسمت همه مراحلی که آزمودنی و آزماینده در طول مطالعه انجام دادهاند، به صورت گام به گام تشریح میگردد. گردآوری دادهها، دستورالعملهای اجرای پژوهش، چگونگی تشکیل گروههای آزمایشی و کنترل، چگونگی اجرای آزمایش و شیوه ثبت پاسخها و امثال آن، به طور خلاصه و دقیق توضیح داده می‌شود.
ر) تحلیل دادهها: در این قسمت چگونگی طبقهبندی، مرتب کردن، خلاصهکردن و تحلیلکردن دادهها بیان می‌شود؛ همچنین روشهای آماری توصیفی به کار گرفته شده مثل فراوانیها، درصدها، نمودارها، مقادیر مرکزی و پراکندگی؛ و روشهای آماری استنباطی، مثل اجرای آزمون t، z یاf، استفاده شده در تحقیق بیان میگردد.
3.2.3. نتایج
در این بخش، توصیف کلامیِ مختصر و مفیدی از آنچه به دست آمدهاست، ارائه می‌شود. این توصیف کلامی با اطلاعات آماری مورد استفاده، کامل می‌شود و بهترین روش آن است که دادهها از طریق شکل و نمودار یا جدول، نمایش داده شوند. ساختار بخش نتایج، معمولاً مبتنی بر ترتیب منطقی پرسشها یا فرضیهها و نیز وابسته به تأیید شده بودن یا تأیید نشده بودن فرضیههاست. ترتیب بیان نتایج نیز یا برحسب ترتیب تنطیم سؤالها یا فرضیههای آنهااست، یا برحسب اهمیت آنها. روش متداولِ بیان نتایج، آن است که ابتدا مهمترین و جالبترین یافتهها و سپس به ترتیب، یافتههای کم اهمیتتر ارائه می‌شود.
4.2.3.بحث و تفسیر
در این بخش، تمام اجزای گزارش تحقیق به هم ربط داده میشوند و محقق با ترکیب و پیوند بخشهای مختلف، خواننده را به سوی یک نتیجهگیری کلی هدایت می‌کند. بنابراین لازم است شباهتها و تفاوتهای نتایج این پژوهش با پژوهشهای قبلی روشن گردد و نیز معلوم شود که یافتههای پژوهش، به روشن شدن مسئله مورد بررسی و زمینه دانش آن چه کمکی کردهاست.
بنابراین توصیه می‌شود در این بخش، ضمن توضیح کوتاهی درباره مسئله پژوهش و بیان نتایج تحقیق، به تفسیر نتایج پرداخت. برای این کار باید این نتایج را با یافتههای نتایج پیشین مقایسه کرد. آنگاه توضیح داد که پژوهش حاضر، به گسترش دانش زمینه مورد نظر چه کمکی کردهاست، و در ضمن آن، کاربرد احتمالی آن را مشخص کرد و نقاط ضعف پژوهش را همراه با پیشنهادهایی برای پژوهشگرانی که در آینده میخواهند در این زمینه پژوهش، کار کنند، بیان کرد.
3.3.ساختار مقاله مبتنی بر پژوهش توصیفی
اصول به کارگرفته شده در پژوهشهای توصیفی باتوجه به روشهای به کارگرفته شده، با اصول پژوهشهای میدانی، مقداری متفاوت است. هر چند این اصول ممکن است با توجه به موضوعهای مختلف تحقیقی و رشتههای مختلف، تغییر نماید، ساختار کلیای که تقریبا همه پژوهشهای توصیفی باید در قالب آن درآیند، به شرح زیر است.
1.3.3.مقدمه
آنچه در مقدمه یک مقاله تحقیق کتابخانهای قرارمیگیرد - همانند تحقیفات میدانی - کلیاتی است که محقق باید قبل از شروع بحث، آن را برای خواننده روشن نماید؛ مانند تعریف و بیان مسئله تحقیق، تبیین ضرورت انجام آن و اهدافی که این تحقیق به دنبال دارد. همچنین محقق باید خلاصهای از سابقه بحث را - که به طور مستقیم مرتبط با موضوع است - بیان کند و در نهایت توضیح دهد که این مقاله به دنبال کشف یا به دستآوردن چه مسئلهای است؛ به عبارتی، مجهولات یا سؤالهای مورد نظر چیست که این مقاله درصدد بیان آنهااست.
2.3.3.طرح بحث (متن)
در این بخش، مؤلف وارد اصل مسئله می‌شود. در اینجا باید با توجه به موضوعی که مقاله در پی تحقیق آن است، عناوین فرعیتر از هم متمایز گردند. محقق در تبیین این قسمت از بحث، باید اصول مهم قواعد محتوایی مقاله را مورد توجه قراردهد و سعی کند آنها را مراعات نماید؛ اصولی مانند: منطقی و مستدل بودن، منظم و منسجمبودن، تناسب بحث با عنوان اصلی، ارتباط منطقی بین عناوین فرعیتر در مسئله، خلاقیت و نوآوری در محتوا، اجتناب از کلیگویی، مستندبودن بحث به نظریههای علمی و دینی، جلوگیری از حاشیهروی افراطی که به انحراف بحث از مسیر اصلی میانجامد و موجب خستگی خواننده می‌شود و همچنین پرهیز از خلاصهگویی و موجزگویی تفریطی که به ابهام در فهم میانجامد، رعایت امانت حقوق مؤلفان، اجتناب از استناددادن به صورت افراطی، توجهداشتن به ابعاد مختلف مسئله و امثال اینها.
3.3.3.نتیجه گیری
در این قسمت محقق باید به نتیجه معقول، منطقی و مستدل برسد. نداشتن تعصب و سوگیری غیرمنصفانه در نتیجهگیری، ارتباطدادن نتایج با مباحث مطرح شده در پیشینه، ارائه راهبردها و پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده، مشخصکردن نقش نتایج در پیشبرد علوم بنیادی و کاربردی و امثال آن، از جمله مواردی است که محقق باید به آنهاتوجه داشته باشد.
ادامه دارد...
بخش دانش و زندگی تبیان
آشنایی با رشته ریاضی درمقطع کارشناسی ارشد
