واژه شناسی قرآن کریم 2

پیامبر اکرم

واژه شناسی قرآن غلامعلی همایی

 واژه شناسی قرآن

الاب

در عربی به معنای پدر است و هر چیزی را که سبب ایچاد ، اصطلاح و یا ظهور چیزی شود را پدر می نامند.

و به همین دلیل است که پیامبر اکرم (ص) پدر مومنین است و خداوند متعال می فرماید:

النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ ( بقره:٦)

در برخی از قرائات آمده است که «و هو اب لهم» یعنی و پیامبر پدر ایشان است¹. و روایت شده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) به حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: «یا علی من و تو پدران این امتیم»² و در حدیث دیگری روایت شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «هر سببی و هر نسبی  در روز قیامت قطع خواهد شد غیر از سبب و نسب من»³ که در این بیان اشاره ای است به همان معنای ذکر شده.

در عرب گفته می شود « ابوالاضیاف» (پدر میهمانان) بخاطر تفقد و همربانی که به میهمانان دارد و به کسی که باعث برافروخته شدن جنگ می شود «ابوالحرب» گفته می شود.

همچنین هنگامی که «عمو و پدر» را با هم بخواهند استعمال کنند از کلمه «ابوین» استفاده می کنند همینطور به «مادر و پدر» و «پدر و پدربزرگ»  هم «ابوین» اطلاق می شود.

بعنوان مثال هنگامی که در قرآن قصه یعقوب را بیان می کند می فرماید:

أَمْ کُنْتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِیهِ مَا تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِی قَالُوا نَعْبُدُ إِلَهَکَ وَإِلَهَ آبَائِکَ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ إِلَهًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (بقره : ١٣٣)

همچنین به معلم انسان «پدر» گفته می شود زیرا معلم سبب اصلاح و ظهور استعدادهای شخص است.

به همین دلیل برخی از مفسرین کلمه «آباء» (پدران) در آیه «بَلْ قَالُوا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُهْتَدُونَ (زخرف : ٢٢)» را به اینگونه معنی کرده اند: «علمای ما که ما را با علم خود پروراندند» معنا کرده اند بدلیل این آیه از قرآن کریم:

«وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَکُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلا (احزاب : ٦٧)» پروردگارا ما از سروران و بزرگانمان اطاعت کردیم و آنها ما را گمراه نمودند.

گفته شده در آیه «أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ» (لقمان : ١٤)

منظور از «والدیک»  پدر نسبی و معلمی است که او را تعلیم داده.

جمع «أب» ، «آباء» و «أبوّة» است  و در اصل بر وزن فَعَلٌ و مانند عصاً و قفاً قواعد اعلال بر روی او اجرا شده است.

1- در قرائت ابن عباس، و أبی بن کعب چنین قرائت شده و در مصحف ابی بن کعب نوشته شده است و این قرائت شاذ و منسوخ است . [بعید نیست که کلمه و هو اب لهم تفسیر مزجی قرآن باشد چرا که ابن عباس و ابی بن کعب هر دو از مفسرین نیز بوده اند.]

2- قال علی علیه السلام «انا و انت أبوا هذه الأمة» بحار الأنوار 23 : 128 / 59

3- قال رسول الله صلی الله علیه واله: کل سبب و نسب منقطع یوم القیامة الا نسبی و سببی.